Armia Krajowa powstała 14 lutego 1942 roku rozkazem gen. Władysława Sikorskiego, Wodza Naczelnego Polskich Sił Zbrojnych. Przemianowana została z istniejącego od 1939 roku Związku Walki Zbrojnej, a jej komendantem został gen. Stefan Rowecki „Grot”. Powstanie AK wiązało się z chęcią zwiększenia rangi struktury – od tego momentu nie był to już zbrojny związek, ale armia. Głównym celem tej struktury było przeprowadzenie zwycięskiego powstania przeciwko III Rzeszy, jednak wiadomo było, że nie dało się tego przeprowadzić od razu. Wcześniej planowano walkę bieżącą, poprzez sabotaż, dywersję, ale również wywiad i propagandę.
Przysięga Żołnierzy AK
Przyjmowany:
„W obliczu Boga Wszechmogącego i Najświętszej Maryi Panny, Królowej Korony Polskiej kładę swe ręce na ten Święty Krzyż, znak Męki i Zbawienia, i przysięgam być wiernym Ojczyźnie mej, Rzeczypospolitej Polskiej, stać nieugięcie na straży Jej honoru i o wyzwolenie Jej z niewoli walczyć ze wszystkich sił – aż do ofiary życia mego.
Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej i rozkazom Naczelnego Wodza oraz wyznaczonemu przezeń Dowódcy Armii Krajowej będę bezwzględnie posłuszny, a tajemnicy niezłomnie dochowam, cokolwiek by mnie spotkać miało.
Tak mi dopomóż Bóg.”
Przyjmujący:
„Przyjmuję Cię w szeregi Armii Polskiej, walczącej z wrogiem w konspiracji o wyzwolenie Ojczyzny. Twym obowiązkiem będzie walczyć z bronią w ręku. Zwycięstwo będzie twoją nagrodą.
Zdrada karana jest śmiercią.”
Składanie przysięgi – rekonstrukcja historyczna. Foto: Piotr VaGla Waglowski, http://www.vagla.pl – Praca własna. Domena publiczna
Armia Krajowa tworzyła struktury wojskowo – organizacyjne na terenie całego państwa. W celu wywołania w przyszłości powstania, skupiła się na odtworzeniu konspiracyjnych sił zbrojnych, a ponadto ochraniała struktury Polskiego Państwa Podziemnego. Początkowo struktury AK skupiły się głównie na dywersji i sabotażu, przede wszystkim skierowanego przeciwko niemieckiemu przemysłowi. Uderzano w transport drogowy i kolejowy oraz skupiano się na niszczeniu przemysłu ciężkiego, metalurgicznego i chemicznego, który służył hitlerowskiej machinie wojennej. Z czasem działania AK skupiły się bardziej na akcjach dywersyjno – partyzanckich. W związku z dużą liczbą niemieckich żołnierzy walczących przeciwko Armii Krajowej, na dalszym etapie wojny dochodziło do bitew partyzanckich.
Głównym jednak zadaniem AK było prowadzenie walki o odzyskanie niepodległości przez organizowanie i prowadzenie samoobrony i przygotowanie armii podziemnej na okres powstania, które miało wybuchnąć na ziemiach polskich w okresie militarnego załamania Niemiec.
W latach 1940-1944 do AK przystąpiły m.in. Tajna Armia Polska, Polska Organizacja Zbrojna „Znak”, Gwardia Ludowa PPS-WRN, Tajna Organizacja Wojskowa, Konfederacja Zbrojna, Socjalistyczna Organizacja Bojowa, Polski Związek Wolności oraz częściowo Narodowa Organizacja Wojskowa, Bataliony Chłopskie i Narodowe Siły Zbrojne.
Liczba zaprzysiężonych żołnierzy AK wynosiła na początku 1942 roku ok. 100 tys., zaś w lecie 1944 roku już ok. 380 tys., w tym ok. 10,8 tys. oficerów, 7,5 tys. podchorążych i 87,9 tys. podoficerów.
AK realizowała swe cele poprzez prowadzenie walki bieżącej i przygotowywanie powstania powszechnego. Walka bieżąca prowadzona była głównie przez akcje małego sabotażu, akcje sabotażowo-dywersyjne, bojowe i bitwy partyzanckie z siłami policyjnymi oraz regularnym wojskiem niemieckim. Specjalne miejsce w działalności bojowej AK zajmowały akcje odwetowe i represyjne w stosunku do SS i policji oraz zdrajców i prowokatorów.
Akcja „Burza”
Po aresztowaniu w Warszawie dowódcy AK gen. Stefana Roweckiego „Grota” (30 czerwca 1943 roku) oraz śmiercią Naczelnego Wodza i premiera gen. Władysława Sikorskiego (4 lipca 1943 roku) następca gen. Roweckiego, gen. Tadeusz Komorowski „Bór” 20 listopada 1943 roku wydał rozkaz o rozpoczęciu na terenie kraju planu „Burza”, czyli zbrojnego powstania lub wzmożonej dywersji przeciwko okupantowi niemieckiemu.
Rozkaz stwierdzał m.in.: „Wobec wkraczającej na ziemie nasze regularnej armii rosyjskiej wystąpić w roli gospodarza. Należy dążyć do tego, aby naprzeciw wkraczającym oddziałom sowieckim wyszedł polski dowódca mający za sobą bój z Niemcami i wskutek tego najlepsze prawo gospodarza. Miejscowy dowódca polski winien się zgłosić wraz z mającym się ujawnić przedstawicielem cywilnej władzy administracyjnej u dowódcy oddziałów sowieckich i stosować się do jego życzeń”.
Z militarnego punktu widzenia „Burza” była próbą współpracy polsko-sowieckiej w walce z Niemcami.
Łącznie akcja „Burza” objęła tereny praktycznie całej II Rzeczpospolitej. Sowieci, chociaż chętnie przyjmowali pomoc AK w walkach z Niemcami, po ich pomyślnym zakończeniu aresztowali, rozbrajali, a często nawet rozstrzeliwali mniejsze oddziały polskie. Aresztowanych żołnierzy przymusowo wcielano do armii Berlinga lub wywożono do obozów w głąb Rosji.
Osobną kwestią jest jeszcze Powstanie Warszawskie. Początkowo nie było ono zaplanowane jako część akcji „Burza”, jednak działania niemieckie skłoniły dowództwo do decyzji o rozpoczęciu walk w stolicy. Dowódcą AK w Powstaniu Warszawskim był ppłk. Antoni Chruściel „Monter”, a siły Armii w Warszawie liczyły ok. 50 tysięcy żołnierzy. Niestety, Powstanie Warszawskie na skutek braku pomocy ze strony Armii Czerwonej zakończyło się niepowodzeniem.
Powstanie Warszawskie Fot. Wikimedia
Od 3 października 1944 roku dowódcą Armii Krajowej został gen. Leopold Okulicki „Niedźwiadek”. To on 19 stycznia 1945 roku wydał decyzję o rozwiązaniu AK. Do wszystkich żołnierzy napisał: „Starajcie się być przewodnikami Narodu i realizatorami niepodległego Państwa Polskiego.”
Wobec represji sowieckich i polskich służb bezpieczeństwa nie wszystkie oddziały AK podporządkowały się rozkazowi o demobilizacji. Powstały nowe organizacje konspiracyjne m.in. Ruch Oporu Armii Krajowej i Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość”.
Żołnierze AK byli prześladowani, przez władze komunistyczne, zwłaszcza w okresie stalinizmu. Wielu z nich, kontynuowało walkę, jako podziemie antykomunistyczne – znani dzisiaj jako Żołnierze Wyklęci. Wielu z nich skazano na „wielokrotną karę śmierci” i zamordowano lub skazano na karę wieloletniego więzienia.
Flaga Armii Krajowej; symbol na fladze jest złożeniem liter „P” i „W”, będących skrótem od „Polska Walcząca” obraz udostępniony jest na licencji Creative Commons -uznanie autorstwa
Art. JZ, źródła: wikimedia.org, wmeritum.pl, niezalezna.pl, dzieje.pl, wojenna.pl, wiki, źródła własne